HÎKAYEYA DENGBÊJÊKÊ KURDÎ: ZERYAB

Rosan Lezgîn 

Tiya ra zaf wext verê cû, teqwîmê mîladî gore serre 789 bî. Mûsil de, yew dewa kurdan de tutêk ame dinya. Nameyê babîyê ey Nafî bi. Nafî, nameyê lajê xwu Evdilhesen Elî rona.

Evdilhesen Elî bineyke bi pîl, Nafî keyeyê xwu bar kerd si Bexdad. Ey wastêne lajê xwu uca bido wendis.

Mûsil zî yew bajaro zaf pîl bi, rindek bi la Bexdad paytext bi. Tede zaf medreseyî estbî, her ca ra dersdar û mamostayê basî ameyne uca.

Evdilhesen Elî Bexdad de dest bi wendis kerd. Wendekarêko zaf jêhatî bi. Hem medresa wendêne hem verê dengbêjêkê pîlî de dersa muzîkî girewtêne. Nameyê enê dengbêjî Îshaq bi. Îshaq zî eslê xwu dewijê Evdilhesen Elî bi.

Evdilhesen Elî hem zaf wes ûd cenitêne, hem zaf wes deyirê kurdan vatêne. Vengê ey hende wes bi ke sey vengê teyran bi.

O wext Harûnê Resîd Bexdad de xelîfe bi. Îshaqo dengbêj qesra ey de serekê muzîsyenan bi. Rojêk, Harûnê Resîdî serdengbêjê xwu mamosta Îshaqî ra va “Yew vengo newe çinê yo? Ez wazena gosdarîya venganê neweyan bikerî.” Îshaqî va “Yew xort esto, dewijê min o. Vengê ey zaf wes o. Zaf wes ûd ceneno.” Îshaqî va “Ez ey ana. Wa sewêk to rê deyiran vajo.”

Mamosta Îshaqî sagirdê xwu Evdilhesen Elî ra va “Ûdê xwu bigîre, bêre." 

Mamosta Îshaqî Evdilhesen Elî berd qesra Harûnê Resîdî. Evdilhesen Elî ûdê xwu bi destê xwu virastbi. Ûdê ey ûdanê bînan ra zaf senikêr bi, heme perdeyê ûdî birîsm ra bî. Di têlê ûdê ey loqirayanê leyîrê sêrî ra virastbî. Mizraba ey zî baskê qertalî ra bî. Vengê ûdê ey sey zingilî bi.

Evdilhesen Elî a sewe meclisê Harûnê Resîdî de hem da ûd ro hem deyirî vatî. Zaf wes vatî. Hende wes vatî, hende wes ûd cenit ke Harûnê Resîdî û kesê ke meclis de bî, zewq ra xeriqîyayî.

A sewe ra pey êdî nameyê Evdilhesen Elî bi “Zeryab”. 

Tayê vanê “Zeryab” nameyê yew teyre yo. Ena teyre zaf wes wanena. Evdilhesen Elî zî eynî sey ena teyre wes deyirî vatî, coka sarê mecilisî ey ra va "Zeryab". Tayê zî vanê, vengê ey hende wes bi, sey awa zerrnî bi. Coka êdî ey ra va "Zernab."

Hem xelîfe Harûnê Resîdî hem kesê ke meclis de bî, hemîne Zeryabî ra zaf hes kerd. La mamosta Îshaq zaf hesidîya. Xwu rê va, xelîfeyî sagirdê mi ra hes kerd, êdî qîymetê mi nêmend. Xelîfe do Zeryabî biyaro herinda mi de bikero serdengbêj. 

Hesed, nêwesîyêka xirab a. Hesed dayîka nêwesîyan a; tim ci ra zirar virazîyeno!

Roja bîne mamosta Îshaqî Zeryabî rê xebere sirawite. Zeryab si keyeyê mamostayê xwu Îshaqî. Mamosta Îshaqî va “Zeryab! Yan ti enê welatî ra sinê, yan ez û ti êdî dismenê yewbînan ê. Ez do sereyê to vîndî bikerî!”

Zeryab zaf fikirîya. Nêeska mamostayê xwu rê bêhurmetî bikero. Ûdê xwu girewt, Bexdad ra vejîya. Hetê Misirî ser si, si bajarê Qahîre. 

Harûnê Resîdî mamosta Îshaqî ra çend reyî persê Zeryabî kerd. La mamosta Îshaqî va “To Zeryabî ra hes kerd, to pesnê ey da, mêrik xerifîya. Va mi ser ra dengbêj çinê yo. Va, ez sina dinya ra geyrena. Bexdad terk kerd, si.”

Zeryab si resa Qahîre, uca zî ûd cenit, deyirî vatî. Zerrîya keynekanê Qahîre dekewte Zeryabî. Uca yew keyneka rindeke dir zewicîya.

Zeryab uca ra zî si Tunûs. Çend serrî Tunûs de zî ûd cenit û deyîrî vatî. Êdî name û vengê Zeryabî seraserê welatanê Mexrîbî ra bi vila, suhretê ey si resa welatê Endulusî.

Zeryab pê hesîya ke mîreyê Endulusî Hakîm zaf qedrê hunermendan zano. Ey mîreyê Endulusî rê yew mektûb sirawit, tede va "Eke ti mi qebûl bikerê, ez wazena bêrî welatê to." 

Mîreyo ke verên a name û vengê Zeryabî sinawitbi, bi keyfwesî cewab da, Zeryab wesêna welatê xwu. 

Zeryabî cînî û tutê xwu girewtî, si Endulus. Si bajarê Algecrasî. A serre tam 822 bî. Zeryab o wext hîris û hîrê serre bi. Sermuzîsyenê mîreyê Endulusî Mensûro cihûd ame vernîya Zeryabî.

O wext mîreyê Endulusî Hakîm bajarê Kordoba de mendêne. Hema ke Zeryab nêsibi uca, sanso xirab, xebera mergê mîreyî ameye.

Zeryabî aîleya xwu girewte ke apey ageyro la Mensûrê cihûdî nêverda. Va “Lajê mîreyî Ebdurehman nika do herinda babîyê xwu de sêro textî ser, o Hakîmî ra zafêr hunermendan ra hes keno.”

Zeryab û sermuzîsyenê qesra Endulusî Mensûro cihûd piya siyî Kordoba. Zeryab tersa ke mamosta Mensûro cihûd zî sey mamosta Îshaqî ey ra bisedîyo. La Mensûr sey mamosta Îshaqî hesûd nêbi, ey Zeryabî ra zaf hes kerd. Keremê zerrîya xwu ra cayê xwu da Zeryabî. Va "Ti hunermendêko zaf esîl ê. Ez cayê xwu bi keyfwesî teslîmê to kena."

Zeryabî Endulus de muzîkê sarê spanyolî zî zaf wes sinasna. Dima, dengbêjîya kurdan û muzîkê sarê Spanya kerdî têmiyan, yew sentezo newe îcad kerd. Yew ekolo newe yê muzîkî na ro. Enê muzîkî ra va “Flamenko”.

Mîreyo newe Ebdurehmanî Zeryabî ra zaf hes kerd. 

Zeryabî Endulus de yew mektebê muzîkî akerd. Uca new hebî tutê xwu û bi seyan sagirdî mûsnayî muzîkê flamenkoyî. Coka Zeryab dinya de sey “babîyê flamenkoyî” sinasîya. Flamenko, yew tewir muzîkê sarê spanyolî yo la her kes zano ke sentezê muzîkê kurdan û muzîkê spanyolan o.

Vanê Zeryabî des hezarî deyirî ezber zanayne.

Zeryab neke tenya dengbêj û muzîsyen bi. O zaf zanaye, alim, kîbar û zarîf bi. Ey zerafetê modaya kincan de zî zaf çî mûsnayî sarê spanyolî. Coka name û vengê Zeryabî hemeyê Spanya û dinya de sey sembolê kîbarî û zerafetî zî yeno vîrê însanan.

Seba ke Zeryab pîlanê ma kurdan ra yew o, loma heta dinya bibo, miletê kurd do ey xwu vîr ra nêkero.